الکساندر راستورگویف (۱۹۷۶-۲۰۲۲)، فیلمساز جسور روسی، یکی از چهره های شاخص سینمای مستند اعتراضی بود که زندگی حرفه ای و مرگ غم انگیزش نماد سرکوب آزادی بیان در روسیه معاصر شد. او که به خاطر مستندهای تکان دهنده درباره فساد دولتی و نقض حقوق بشر شناخته میشد، الکساندر راستورگویف ذر ۱۶ مارس ۲۰۲۲ در سن ۴۶ سالگی در سن پترزبورگ به قتل رسید.
راستورگویف تحصیلکرده مدرسه سینمایی مسکو بود و از اوایل دهه ۲۰۰۰ با ساخت مستندهای اجتماعی توجه جامعه هنری را جلب کرد. مهمترین آثارش شامل:
“پول کثیف” (۲۰۱۶): بررسی شبکههای فساد مالی بین مقامات کرملین و الیگارشهای روس
“زیر آسفالت” (۲۰۱۹): مستندی درباره زندگی کارگران مهاجر در مسکو
“سربازان گمنام” (۲۰۲۱): افشای استفاده از سربازان قراردادی روس در جنگ سوریه
مستندهای راستورگویف برای حکومت روسیه تهدیدآمیز بودند، چرت که او با تصاویر غیرقابل انکار، ارتباطات مالی مقامات بلندپایه را افشا میکرد و با تمرکز بر زندگی مردم عادی، تصویری متفاوت از تبلیغات دولتی ارائه میداد. بسیاری از فیلمهایش با همکاری منابع معتبر پنهانی دولتی ساخته میشدند.
در سال ۲۰۲۱، پس از انتشار “سربازان گمنام”، راستورگویف تحت فشار شدید قرار گرفت: حسابهای بانکیاش مسدود شد، دوست نزدیکش، دیمیتری پتروف (فیلمبردار) در حادثه رانندگی مشکوکی کشته شد. او در اکتبر ۲۰۲۱ در نامه سرگشاده ای نوشت: “اگر من کشته شدم، بدانید تصادفی نبوده است”
جسد راستورگویف در آپارتمانش با نشانه های خفگی پیدا شد. در حالی که رسانه های رسمی مرگ او را “خودکشی” اعلام کردند، شواهد نشان میداد: دوربینهای امنیتی ساختمان در آن روز “خراب” بودند، لپتاپ و هارددیسک هایش ناپدید شده بودند، و همکارانش گزارش دادند که او تحت نظر بوده است. سازمان دیدهبان حقوق بشر در بیانیهای اعلام کرد: “مرگ راستورگویف الگویی آشنا از حذف منتقدان در روسیه است.”
برای بزرگداشت لکساندر راستورگویف جشنواره کن در ۲۰۲۲ بخشی را به یاد او اختصاص داد و بنیاد سینمای اروپا جایزهای به نام او تأسیس کرد. همسر لکساندر راستورگویف، ایرینا، به آلمان گریخت و بنیاد “حقوق فیلمسازان” را براه انداخت
اگرچه کرملین سعی کرد آثارلکساندر راستورگویف را حذف کند، اما:
نسخه های دیجیتال فیلمهایش بر روی اینترنت منتشر شد و جنبش “راستورگویف نامیرا است” در شبکههای اجتماعی شکل گرفت و مستند “من الکساندر هستم” توسط فیلمسازان مستقل درباره زندگیاش ساخته شد
راستورگویف در آخرین مصاحبهاش گفته بود: “حقیقت مانند ویروس است – حتی اگر مرا بکشند، در ذهن مردم باقی میماند. امروز فیلمهای الکساندر راستورگویف به نمادی از مقاومت هنرمندان روسیه تبدیل شده اند و نامش در کنار آنا پولیتکوفسکایا به عنوان یکی ازقربانیان آزادی بیان در روسیه ثبت شده است.
